Budamalar yapıldığı mevsime, bitkinin cinsine ve yaşına göre birkaç şekilde yapılabilmektedir. Yeni dikilen ağaçlara yada genç fidanlara birkaç sene boyunca uygulanan budama şekline terbiye budaması, ağaçlardan daha çok meyve alabilmek için yapılan budama şekline ürün budaması, ürünü azalmış yaşlı ağaçları yeniden kazanmak için yapılan derin budama şekline de gençleştirme budaması denir. Ayrıca süs bahçelerinde uygulanan şekil ve ayıklama budama çeşitleri de vardır.
Şimdi bu çeşitleri daha yakından inceleyelim..
Terbiye Budaması
Meyve ağaçlarının, meyve fidanı halinden normal boyutlara ve ürün verme aşamasına kadar geçen süre boyunca uygulanan budama şeklidir. Asıl amaç ağaca şekil vermektir. Bu şekil verme işlemi, ağacın bulunduğu yerdeki havanın nemine ve ağacın güneş alma durumuna göre değişmektedir. Nemli ve kapalı bölgelerde bulunan ağaçlara ortası açık; güneşli, sıcak ve kurak bölgelerdeki ağaçlara ise ortası kapalı şekillerde budama yapılmalıdır.
Meyve fidanına dikildiği andan itibaren ağaç şekli verilmeye başlanmalıdır. Bu işlem, ağacın ilerki zamanlarda meyve verme potansiyelini ve kalitesini büyük oranda etkiler. Ayrıca ağaç için rutin yapılan ilaçlama, hasat gibi bakım işleri de daha kolaylaşacaktır.
Ana Dallar Takip Altına Alınmalı
Şekil verme esnasında, ağacımızda seçtiğimiz ana dalların gelişme süreçlerine dikkat etmeliyiz. Bu süreçler birbirine yakın olmalıdır. Böylece ağacımızda dengeli bir tac oluşumunu sağlamış oluruz. Fidan şeklinde diktiğimiz meyve ağacımızda bir sene sonra hedeflediğimiz sayıda ve şekilde dal oluşmamışsa, fidanımızı sert keserek yeni dalların oluşmasını sağlamalıyız. Bir fidan da, ilk yıllarda dalların aynı derecede gelişme göstermelerini bekleyemeyiz.
Fidanın üzerinde birbirinden farklı gelişme göstermiş dallar olacaktır. Dikkatli budama (zayıf gelişen dalları sert bir şekilde kesip, gövde ile yaptığı açıyı da daraltmak) ile birkaç yıl içinde aynı kuvvette gelişme göstermiş dallar yaratmak mümkündür. Ağacımızda sağlam bir tacın oluşması için, sonradan ana dallar olacak olan kuvvetli gelişen dalların kesimlerini daha az yapmalı ve bu dalların gövde ile yapacağı açılarının 45-60 derece arasında olmasına özen göstermeliyiz.
Yardımcı Dallar Özenle Seçilmeli
Yanlızca ana dallara dikkat ederek işimiz bitmiyor. İyi bir meyve ağacımızın olmasını istiyorsak ana dallar haricinde yardımcı dalları da özenle seçmeliyiz. Genç ağaçlar kuvvetli ve uzun sürgünler verir. Bu sürgünlerde ana dalları oluşturacaktır.
Ana dalların üzerinde yardımcı dalların oluşması lazım. Bu sürgünlerin uçlarını kesmeniz yardımcı dalların oluşması için yeterlidir. Bu işlemi yapmadığınız takdirde yardımcı dallar oluşmayacak ve ana dallarınızın arasında boşluklar oluşacaktır. Böylece ağacınızda daha az meyve oluşmasına neden olacaksınız.
Ana dalların uçları alınırken en uçta bırakılan dal veya göz mutlaka tacın dışına doğru bakmalıdır.
Ürün Budaması
Ürün budamasına başlamadan önce meyve ağacınızda hangi dalları budayıp budamayacağınıza karar vermeniz gerekir. Budama işlemine ana dallardan çıkmış olan gereksiz uzun (obur) dallar ile hastalıklı ve kuru dallardan başlanmalıdır. İlk aşamayı bitirdikten sonra budamaya meyve dallarınızı azaltarak (seyrelterek) devam edin. Seyreltme işini yaparken ağacınızın gelişmesini baz alarak yapınız. Meyve dallarınızı seyrelterek ana dallarınızı dengelemiş olursunuz. En son olarak da Ana ve tali dalların budanmasını dal uçlarından yapmanız yeterli olacaktır.
Küçük Meyve Dallarına Dikkat
Budama sonucunda ağacınızda kalacak olan uç dallar veya gözler tacın dışına doğru bakmalı, diğer dallar ağacınızın boşluklarını doldurmalı ve güneş görebilmelidir. Kalın dallar üzerinde sık sayıda küçük meyve dalları bulunmuyorsa, onları budamanıza gerek yoktur.
Ürün Budaması Nasıl Yapılır?
Ürün budamasında, zayıf dallar daha kısa, kuvvetli dallar daha uzun bırakılmalıdır. Bir yaşındaki uzun bir dalın ucunu kesmez iseniz, bu dalda oluşacak olan fazla sayıdaki meyve, dalın kırılmasına ayrıca istenilen uzunlukta yeni sürgün yada sürgünler alamama durumunu ortaya çıkacaktır. Bu olumsuz duruma en güzel örnek şeftali ağaçlarıdır. Düzgün budanmadığı takdirde ilerleyen yıllarda şeftali ağaçlarında verimde ve gelişmede gözle görülür bir azalma görülmektedir.
Ürün budamasındaki amaç, o sene ağaçtan yeterli verim ve ilerleyen yıllarda yeni sürgünler alabilmektir. Bir dalın hem meyve ve hem de yeni sürgün verebilmesi için o dalın ortalama üçte birinin kesilmesi gerekir. Ağacınızda ne kadar çok kesim yaparsanız meyvesi o kadar az, fakat sürgünleri ise tam tersi kuvvetli olur. Az kesim yaptığınızda ise meyvesi çok ama sürgünleri zayıf gelişir. Ortalama 30 cm’den kısa olan meyve dallarında uç alma işlemi yapılmamalıdır.
Gençleştirme Budaması
Meyve ağaçları yaşlandıkça verimi artar fakat sürgün gelişimi ise ters orantılı olarak azalır. Sürgün gelişmesinin azalması uzun süre devam ettiğinde belli bir zamandan sonra ağacın verimi de düşecektir. Ağacınızdan her sene düzenli ve verimli bir şekilde meyve almak istiyorsanız yapmanız gereken şey ağacınızın fiziksel dengede kalmasını sağlamaktır. Yaşlı ağaçlarda ağacın verimini ve sürgün gelişmesini devam ettirebilmesi için kalın dal kesimleri yaparak gençleştirme budaması yapmalısınız. Bazı meyve ağaçlarında gençleştirme budaması yapıp, kalın dal kestiğinizde, ağaç bu işleme karşı zamk çıkarma, kuruma gibi olumsuz tepki gösterir. Bu olumsuz tepkiyi veren ağaçlara örnek olarak badem, kiraz, erik, kayısı, şeftali ve vişneyi verebiliriz. Bu gibi meyve ağaçlarında gençleştirme budama işlemini daha genç ve ince dalları keserek yapmalısınız. Turunçgiller, zetin, elma, ayva ve armut gibi meyvelerde gençleştirme budaması başarıyla uygulanır.
Meyve ağaçlarının gelişme gücü ve şekilleri farklı olduğundan dolayı, yukarıda anlattığımız budama yöntemleri her zaman bütün meyve ağaçlarında uygulanmıyor. Budama esnasında farklılıklar ortaya çıkabiliyor.
Budamayı yapacak olan kişi, budama işleminden önce budamanın şeklini ve dal kesim miktarını, ağacın gelişme gücünü, ağaçtan bir yıl önce alınan meyve miktarını, meyve dallarındaki çiçek tomurcuğunun miktarını ve varsa budamayı etkileyecek başka faktörleri öğrenip, sonrasında budama işlemini yapmalıdır.
Kısaca, budama işlemini yapacak olan kişi ağacını iyi tanımalı ve onun budama işlemine karşı göstereceği tepkiyi iyi tahmin edebilmelidir.
